29.07.2018 / Selçuk Şirin - Hayatımın Fırsatını Nasıl Kaçırdım?
……………………………………………
Çöp Kutusuna Atmıyorsa Müeyyide Uygulansın
Geçen hafta Londra sokaklarını gezerken de aynı soruyu sordum. Bizde evler bu kadar temizken sokaklar neden bu kadar pis? Bu köşede önerdiğim 10 kitaptan biri olan “Nudge” (Dürtme) tam bu konuya değinen bir bölüm içeriyor. Richard Thaler’e bu sene “Nobel Ekonomi Ödülü” getiren davranışsal iktisat yaklaşımına göre işin sırrı ne kültürde ne de eğitimde. Bir toplumda pozitif bir davranışı yerleştirmenin (etrafı temiz tutmanın) sırrı o pozitif davranışı teşvik etmekten geçiyor... Yani mesele sistem meselesi. Açalım...
Çöp Kutusu Şart!
Eğer bir toplumda insanların çöpü kolayca atmasına yol açan önlemler alınmamışsa birileri ilk çöpü atar ve siz de bir süre sonra aynısını yaparsınız! Çok bilinçli ve eğitimli olsanız belki biraz direnip çöpü çantanızda ya da elinizde bir süre taşırsınız ama bir bakarsınız ki etrafı çöp götürüyor ve siz de kervana katılırsınız. Kendimden örnek vereyim. Ben New York’ta bir arabanın arka koltuğuna oturunca kemer takıyorum ama İstanbul’da takmıyorum. Neden peki? Oysa İstanbul’da kaza olma oranı New York’tan yüksek... Bunu bilecek kadar eğitimliyim ama deneyin bir bakayım İstanbul’da bir takside kemer takmayı...
İki Nedeni Var!
Davranış iktisadına dönersek. Bizim sokakların bu kadar pis olmasının iki nedeni var. Birinci sebep çok pratik bir durum: Pek çok yerde özellikle sahil ve sayfiye yerlerinde ulaşılır bir çöp kutusu yok. Var olan kutular ise ya kırık dökük ya da çok küçük olduğu için hemen taşıyor... Eğer kutu var da insanlar çöpü o kutuya atmıyorsa bu sefer devreye ikinci sebep giriyor... Müeyyide! Bizde etrafa çöp atmanın bir bedeli yok. Yani biri çöpü sokağa atınca ceza görmüyor, uyarılmıyor, ayıplanmıyor.
Ne Yapmalı?
Bu yazıyı somut bir öneride bulunmak için yazıyorum. Türkiye’de kamuya açık alanların temiz olmasını istiyorsak kamu spotuna ya da uyarıcı yazılara falan gerek yok. Bu konuda okullarda eğitim vermek de tek başına boş bir çaba... Yapmamız gereken daha görünür ve kullanışlı çöp kutuları talep etmek ve aynı zamanda bu kutuları kullanmayanlara müeyyide uygulamak. Yani kutu artı toplumsal baskı... Ülkemizde temiz kalmış yerlere bakın, hepsinde bu iki unsuru göreceksiniz. Bu yaz bulunduğumuz her yerde bu örnekleri çoğaltalım…
Hürriyet Gazetesi - 29.07.2018, Pazar
29.07.2018
