26.07.2021 / Yıldızoğlu, Ergin - Şempanzeler, Goriller ve İnsanlar
Küresel ısınmadan kaynaklanan iklim krizi derinleşiyor. Buna karşılık, “Küresel ısınmaya alışmaktan ve uyum sağlamaktan başka çare kalmadı” diyen bir eğilim gelişiyor.
Derinleşiyor
Geçen günlerde orman yangınları, ABD’nin batısında Kaliforniya ve Oregon’u kasıp kavurdu. Son yangınların etkilediği orman alanı, 1984’ten bu yana yanan toplam orman alanının yüzde 74’üne ulaşmış. “Sıcak dalgası” denince akla gelebilecek son yerlerden Kanada ve Sibirya’da kuraklık ve anormal sıcaklar büyük orman ve çayırlık yangınlara yol açtılar. Sibirya’daki durum, küresel ısınmaya katkısı CO2’den 30 kat daha yüksek metan gazının, eriyen bataklık çamurlarından serbest kalarak atmosfere karışma olasılığından dolayı özellikle kaygı verici. Avustralya’da dev yangınlar, Hendra ve Lyssa virüslerini taşıyan yarasaları, yaşam alanlarının dengesini bozarak, insan nüfuslarının yoğun olduğu bölgelere doğru itiyor.
Kimi bölgeler, aşırı kuraklık ve sıcakların etkisiyle yanarken, aşırı yağmurların Almanya, Avusturya ve Belçika’da, Çin’de yol açtığı su baskınlarının yarattığı yıkım yalnızca halkta ve politikacılarda değil, bilim insanlarında da şok etkisi yarattı.
“Uyum Sağlayalım”
İngiltere’de, “Covid-19” salgını başladığında, önce “Nasıl olsa daha çok 80 yaşın üstündekiler ölüyor. Bırakalım nüfusta sürü bağışıklığı oluşsun” tartışması içinde, önlem almakta gecikerek yaklaşık 20 bin ölüme yol açan Boris Johnson hükümeti, şimdi de “Covid-19” vaka sayısı hızla artarken, sermaye sınıfından gelen baskıya dayanamayarak ekonomiyi tamamen açtı: Anlaşılan kapitalizmde virüs salgınını önlemenin ekonomik maliyeti çok yüksek!
Perşembe günü, “The Guardian”da Aditya Chakrabortty, yorumunda “Sağcılar, ‘Covid’den sonra iklim kriziyle de yaşamaya alışmamızı söyleyecekler anlaşılan” derken “The Economist”, Cuma günü, Chakrabortty’i haklı çıkaracak bir yönde yazmaya başlamıştı.
“The Economist”, 6 yıl önce “Paris Anlaşması”nı imzalayan devletlerin, küresel ısı artışını 2 ºC altında tutmak için gereken önlemleri alacaklarına ilişkin verdikleri sözleri tutmadıklarını anımsatıyor. 18. yüzyıldan bu yana 1 ºC artan sıcaklık bugünkü durumu yarattıysa, 2 ºC artış olasılığı tam anlamıyla felakete işaret ediyor. “The Economist”, hükümetlerin gereken önlemleri zamanında almayacaklarından emin: Dergi, iklim krizine uyum sağlamaya çalışmanın önemini vurguluyor.
“The Independent”te bir yazar, geçen hafta Dubai’de yaratılan suni yağmurlardan hareketle “İnsanlık yeni buluşlarla küresel ısınmaya adapte olmalı” savını ileri sürüyordu. Ancak suni yağmuru yaratmak için atmosfere salınacak kimyasal nano parçacıkların tarım alanları üzerindeki etkileri, yağmurun bir kez başlatılınca ne zaman duracağı üzerine, kimsenin henüz bir fikri yok.
Uyum Sağlamanın Öbür Yüzü
Küresel ısınmanın etkisiyle tropikal bölgelerde, açık havada çalışmak giderek olanaksızlaşıyor. Peki, bu bölgelerde yaşayanlar nasıl uyum sağlayacaklar? Marx, maymunu anlamak için insana bakmak gerekir demişti. Bu kez maymuna bakmak da bize bir fikir verecek gibi görünmüyor.
Şempanzelerin, bu genetik olarak insana en yakın maymun türünün, hem kendi yaşam alanlarının sınırlarını korumak hem de komşularının topraklarını ve dişilerini almak amacıyla örgütlendiklerini, savaş çıkardıklarını, ucu soykırıma kadar varan seferler düzenleyebildikleri birçok kez belgelenmişti. Bu saldırı, şempanze dünyasının bir dinamiği olarak kabul edilirken bilim insanları, 2019 yılında Gabon’da yaklaşık 20 kişilik şempanze “koalisyonunun” iki kez gorillere saldırdığını, çocuklarını öldürüp topraklarından sürdüklerini belgelediler (The Nature, Sci Rep 11, 14673 - 2021). Bu “garip” durumu açıklamaya çalışanlar, iklim krizinin besin kaynaklarını tahrip etme eğilimine işaret ediyorlar.
Dünyanın, yaşanmaz olmaya başlayan bölgelerinde insanlar nerelere gidecekler? Gittikleri yerlerde nasıl karşılanacaklar? Şempanzeler iklim krizine, başka türlerin kaynaklarına el koyarak uyum sağlamaya çalışıyorsa, insan uyum sağlarken neler yapacaklar? “Pentagon”un 2003 yılında, “iklim krizi” üzerine bir “Shell CEO”suna hazırlattığı rapor, açlık krizlerinde ve savaşlarda artış bekliyor, uyum sağlamayı bu bağlamdaki olasılıklara oturtuyordu.
Cumhuriyet Gazetesi - 26.07.2021, Pazartesi
26.07.2021
